Zelfs als het verstikkend warm weer is, is het interieur van het Red Location Museum in Port Elizabeth aan de zuidkust van Zuid-Afrika koel. De faciliteit is grotendeels gemaakt van blauwstaal, geoxideerd ijzer en gevlekt beton. De hoekige tinnen gevel doet denken aan de vele fabrieken die de stad, het industriële centrum van de Zuid-Afrikaanse autohandel, verwoesten.

“Dit museum weerspiegelt, zowel qua ontwerp als tentoonstellingen, de realiteit van de strijd in dit gebied tegen de apartheid. De strijd was niet warm en zonnig; het was pijnlijk. Het was als een eindeloze winter”, zegt Chris du Preez, curator en waarnemend directeur van het instituut, dat verschillende internationale architectuurprijzen heeft gewonnen.

Gecorrodeerde metalen loopbruggen hangen over bezoekers heen en versterken de indruk van een gevangenis. Er zijn weinig felle kleuren die de aandacht trekken op de tentoonstellingen in het Red Location Museum, alleen grijstinten. Hoeken sijpelen donkere schaduwen uit. Er zijn geen tapijten die de treden op de granieten vloeren verzachten. Stemmen galmen onheilspellend door de schemerige passages.

D.Taylor
Een luchtfoto van het Red Location Museum, gelegen in de uitgestrekte township New Brighton van Port Elizabeth ... Het is het eerste monument ter wereld dat midden in een verarmde sloppenwijk is gebouwd ...
“Met deze ruimte wilden de ontwerpers een ongemakkelijke, verstoorde sfeer creëren; het is bijna alsof je geïsoleerd en gescheiden bent van de rest van de wereld als je hier binnenkomt”, zegt Du Preez. “Alleen, onderdrukt, opgesloten ….”

Hij voegt eraan toe: “Het fabrieksontwerp van buitenaf gezien is ter ere van de arbeidersvakbonden van Port Elizabeth, die door middel van industriële onrust en stakingen een grote rol hebben gespeeld bij het beëindigen van de apartheid…. En ja, het museum lijkt ook op een gevangenis, om al diegenen in deze regio te eren die gevangen zijn genomen en geëxecuteerd zijn door de apartheidsstaat.”

Geheugenboxen

De repository is internationaal bekend geworden als een van de meest opmerkelijke mensenrechtenmonumenten ter wereld. Bij binnenkomst worden bezoekers geconfronteerd met enorme, dreigende platen cement. Op de stenen monolieten zijn grote foto's te zien van anti-apartheidsstrijders – sommigen nog in leven, anderen al lang dood – die actief waren in Red Location, de verarmde township waar het museum is gevestigd. De verhalen van de activisten worden op vellen papier onder hun afbeeldingen verteld.

In andere tentoonstellingen worden lokale gebeurtenissen die keerpunten bleken te zijn in de oorlog tegen de blanke suprematie overgebracht door woord, beeld en geluid. Terwijl een bezoeker een foto nadert van een rij witte politieagenten met helm, hun gezichten strak en gespierde armen die automatische geweren vasthouden, komen er hartverscheurende snikken uit een luidspreker boven het hoofd.

Het doodsbange gehuil vertegenwoordigt enkele van de slachtoffers van het zogenaamde ‘Langa-bloedbad’. In 1985, na een begrafenis, openden veiligheidstroepen van de apartheid het vuur op een menigte rouwenden aan Maduna Road in het nabijgelegen stadje Langa, waarbij twintig mensen omkwamen.

Maar de pronkstukken van het museum zijn 12 enorme 'geheugenboxen', 12 bij 6 meter hoge constructies gemaakt van hetzelfde roodgeroeste golfplaten dat de lokale bevolking al tientallen jaren gebruikt om hun hutjes te bouwen, en waaraan 'Red Location' zijn naam ontleent.

“Elke herinneringsdoos toont het levensverhaal of perspectief van individuen of groepen die vochten tegen het apartheidsregime”, legt Du Preez uit.

In de herinneringsdoos ter ere van activist Vuyisile Mini hangt een galgentouw aan het plafond. In 1964 werd de vakbondsman uit Port Elizabeth een van de eerste leden van het African National Congress (ANC) die door de apartheidsstaat werd geëxecuteerd. Een verteller vertelt Mini's verhaal; het schalt uit de luidsprekers zodra een bezoeker voet zet in het bezoedelde gebouw.

Geen 'normaal' museum ...

De positionering van het museum is zeer symbolisch. Het was in het Red Location-gebied, begin jaren vijftig, dat voormalig president Nelson Mandela zijn ‘M-Plan’ formuleerde om ANC-leden te organiseren in een landelijk ondergronds netwerk. Het was hier, begin jaren zestig, dat het ANC voor het eerst de wapens opnam tegen de apartheidsregering toen het de eerste tak van zijn militaire vleugel oprichtte, Umkhonto we Sizwe, oftewel ‘Speer van de Natie’. En gedurende de jaren zeventig en tachtig was Red Location getuige van vele wrede gevechten tussen zwarte militanten en blanke soldaten en politie.

Maar ondanks de ideale ligging van het instituut in termen van historische symboliek, zegt erfgoedexpert Du Preez dat het museum vanaf het begin “met uitdagingen kampt”. In 2002, toen de regering begon met de bouw ervan, lanceerde de lokale gemeenschap – juist de mensen die baat zouden hebben bij het project – er protesten tegen.

“Er waren wat problemen omdat de gemeenschap hun ontevredenheid uitte. Ze wilden huizen; ze waren niet geïnteresseerd in een museum”, zegt Du Preez.

Wat het verzet nog groter maakte, legt hij uit, was het feit dat voor veel zwarte Zuid-Afrikanen een museum een "heel vreemd concept was ... In het verleden waren musea en dat soort culturele dingen beperkt tot blanke Zuid-Afrikanen."

De curator zegt dat veel zwarte Zuid-Afrikanen nog steeds niet weten wat een museum is.

“De meeste mensen hier dachten dat we hier dieren zouden hebben. Toen ik begon (hier werk) kreeg ik voortdurend de vraag: 'Wanneer ga je de dieren brengen?' Er komen hier nog steeds mensen binnen in de verwachting dieren te zien, alsof dit een dierentuin is!” hij lacht.

Ondanks alle verwarring en tegenstand liep het project twee jaar vast. Maar zodra de provinciale overheid enkele huizen in Red Location bouwde en meer beloofde, werd de bouw hervat.

Het museum werd gebouwd en gelanceerd in 2006, maar al snel ontstonden er nieuwe uitdagingen.

Ironisch, 'tegenstrijdig' gedenkteken

Du Preez legt uit: “Dit is het eerste museum (ter wereld) dat daadwerkelijk midden in een (arme) township is gevestigd. Dat veroorzaakt allerlei problemen. Het museum wordt bijvoorbeeld geëxploiteerd door de plaatselijke gemeente en wordt daarom gezien als een overheidsinstelling….”

Dit betekent dat wanneer de lokale bevolking ontevreden is over de dienstverlening van de staat, zoals vaak het geval is, ze bij Du Preez aankloppen. Hij lacht wrang: “Als mensen problemen hebben (met de overheid) en willen protesteren of hun (woede) willen tonen, doen ze dat hier voor het museum!”

Du Preez omschrijft de faciliteit dan ook als “geen normaal museum” en een “zeer complexe, zelfs tegenstrijdige ruimte.” Hij is het ermee eens dat het ironisch is dat iets dat is gebouwd ter ere van activisme zelf het doelwit is geworden van gemeenschapsactivisme.

Op dezelfde manier als de mensen van Red Location vochten om de apartheidsstaat te verdrijven, zo blijven ze de vermeende onrechtvaardigheden bestrijden die door de huidige ANC-regering worden gepleegd… met het museum als centraal punt.

Du Preez begrijpt echter waarom de mensen die rond de instelling wonen, vaak hun woede uiten op het terrein ervan.

“Sommige van deze mensen wonen hier nog steeds in hutten; ze gebruiken nog steeds het emmersysteem (omdat ze geen toiletten hebben); ze gebruiken gemeenschappelijke kranen; de werkloosheid is groot op dit gebied ”, zegt hij.

Maandelijks 15,000 bezoekers

Maar Du Preez houdt vol dat het Red Location Museum nu "zeer goed wordt geaccepteerd" door de lokale gemeenschap, ondanks de frequente demonstraties tegen de regering op het terrein ervan.

'We hebben niet eens behoefte aan... beveiliging in dit gebied. Er is hier nog nooit ingebroken; We hebben hier nooit problemen gehad op het gebied van criminaliteit. Omdat mensen deze plek beschermen; het is hun plek”, zegt hij.

Bewijs van de groeiende populariteit van de faciliteit is te vinden in de bezoekerscijfers. Ze laten maandelijks zo'n 15,000 mensen zien die het bezoeken. Veel van deze bezoekers, zegt Du Preez, zijn jonge blanke Zuid-Afrikanen. Dit moedigt hem nog meer aan.

“Ze zien geen kleur meer. Die (apartheids)bagage hebben ze niet.… Ze tonen grote belangstelling voor de geschiedenis van de strijd; ze zijn erdoor ontroerd, net zoals elk zwart kind erdoor ontroerd wordt”, zegt Du Preez.

Buiten het museum klinkt het geluid van een veelheid aan slijpmachines, boorhamers en boormachines. Steigers rammelen als arbeiders erop klimmen. Er wordt gewerkt aan een grote uitbreiding van het apartheidsmonument. Er worden een kunstcentrum en een kunstschool gebouwd, evenals de eerste volledig digitale bibliotheek van Afrika. Hier zullen gebruikers – via computers – binnenkort toegang hebben tot boeken en andere informatiebronnen die volledig in digitale vorm zijn, waardoor onderzoek en leren worden versneld.

Ondanks alle veranderingen en voortdurende uitdagingen voor het Red Location Museum is Du Preez er zeker van dat het een locatie zal blijven voor luidruchtige demonstraties tegen de staat. En hij zegt dat hij zich hier “helemaal op zijn gemak” bij voelt.

Hij glimlacht: "In zekere zin zijn de protesten zelf tentoonstellingen geworden - en het bewijs dat Zuid-Afrika eindelijk een democratie is."