Water en klimaatverandering zijn factoren van oorlog en vrede. Toerisme als een industrie van vrede heeft zijn rol. Er zijn veel redenen waarom landen oorlog voeren. De meest voorkomende oorzaken zijn territoriale en etnische geschillen. Er is echter één sleutelfactor die niet dezelfde aandacht trekt: dit is het potentieel voor conflicten over water.

De effecten van klimaatverandering leidt tot hevige concurrentie want de slinkende zoetwatervoorraden over de hele wereld maken de dreiging van ernstige conflicten alarmerend waarschijnlijk.

Gefrustreerd door het gebrek aan berichtgeving in de media over het verband tussen water en vrede, bracht een internationale denktank, de Strategic Foresight Group (SFG), journalisten en opinievormers van over de hele wereld samen voor een workshop in Kathmandu in september om de kwestie onder de aandacht te brengen. Deelnemers uit Europa, Midden-Amerika, het Midden-Oosten, Afrika en Azië woonden de International Media Workshop - Global Challenges of Water and Peace bij. Elke spreker presenteerde feiten, cijfers en voorbeelden van hoe hun regio's rechtstreeks werden beïnvloed en de gevaren die voor ons liggen.

De voorzitter van de Strategic Foresight Group (SFG), Sundeep Waslekar, beweert dat twee landen die actief zijn op het gebied van watersamenwerking geen oorlog voeren. Hij zegt dat dit de reden is waarom SFG de bijeenkomst in Kathmandu heeft georganiseerd om de internationale media bewust te maken van de verbanden tussen water, vrede en veiligheid. “Het grootste gevaar dat we de komende jaren kunnen zien, is dat als terroristen de controle over een deel van de watervoorraden en een deel van de waterinfrastructuur overnemen. We zagen hoe ISIS de afgelopen drie jaar de controle over de Tabqa-dam in Syrië overnam, en dat was hun belangrijkste kracht voor het voortbestaan van ISIS; daarvoor hadden de Afghaanse Taliban dit gedaan. We zien de mogelijkheid van een oorlog in Oekraïne, en ook daar vormt de beschieting van waterzuiveringsinstallaties de kern ervan. Water vormt dus de kern van het nieuwe terrorisme en nieuwe conflicten, ”zei Waslekar.

Veranderende aard van media

Tijdens de bijeenkomst werd onderzocht hoe de berichtgeving over milieukwesties werd beïnvloed door de veranderende aard van de media. De wereldwijde financiële druk heeft ertoe geleid dat veel mediahuizen hun milieudesks hebben gesloten. Newsrooms hebben niet langer de middelen om kwesties op het gebied van milieu en water te behandelen. Veel van het nieuws over water concentreert zich meestal op sensationele verhalen zoals tsunami's en aardbevingen en de verwoesting die ze veroorzaken. Hierdoor is een vacuüm ontstaan in de milieurapportage dat geleidelijk wordt opgevuld door freelance journalisten. Deze journalisten zijn begonnen met het hervormen van het bedrijfsmodel voor het rapporteren van milieukwesties en hebben de vermoeidheid die gepaard gaat met berichtgeving over klimaatverandering tegengegaan door zich meer op specifieke onderwerpen te concentreren. Door onafhankelijk te werken, zijn deze journalisten vrijer om plaatsen te bezoeken en mensen te ontmoeten, wat moeilijk zou zijn geweest als ze verslag zouden uitbrengen over meer algemene kwesties.

Uitdagingen voor freelancers

Een groot probleem dat tijdens de workshop naar voren kwam, was dat de meeste freelancers zich verplicht voelden zich eerst te concentreren op bredere milieukwesties voordat ze zich specifiek richtten op watergerelateerd nieuws om water als een op zichzelf staand probleem te bespreken. Vanuit mediaoogpunt hebben de afgelopen jaren bedreigingen en rampen in verband met tropische bossen en oceanen natuurlijk aanzienlijk meer ruimte gekregen in vergelijking met minder opvallende kwesties zoals slinkende zoetwatervoorraden zoals rivieren en meren.

Financiering blijft een enorme uitdaging, aangezien mediabedrijven bezuinigen op het betalen voor werkreizen in het buitenland. Het gebruik van stringers om te rapporteren over lokale verhalen uit ontwikkelingslanden kan ook problematisch zijn. Journalisten, stringers en degenen die hen helpen, zoals fixers en tolken die rapporteren over watergerelateerde projecten, kunnen ontdekken dat hun leven wordt bedreigd door partijen met gevestigde belangen, zoals narcogroepen en niet-statelijke actoren. Stringers kunnen ook onder politieke druk komen te staan en hun leven in gevaar brengen als hun identiteit wordt onthuld. Als gevolg hiervan kunnen freelancers mogelijk niet altijd volledig vertrouwen op de verhalen die ze van stringers krijgen.

In veel landen is water een nationalistische kwestie, en dit kan voor extra problemen zorgen voor freelance journalisten die misschien geen grote mediaorganisatie hebben die hun rugdekking draagt. In sommige ontwikkelingslanden is er een actieve overheidsbemoeienis in de rapportage over gevoelige grensoverschrijdende watervraagstukken; journalisten wordt verteld wat ze moeten vragen en wat ze moeten weglaten. Daarnaast dreigt er rechtszaak tegen journalisten die verslag doen van milieu- en watergerelateerde kwesties. Toen een journalist bijvoorbeeld foto's nam van de vervuiling in de rivier de Litani in Zuid-Libanon, werd er een rechtszaak tegen hem aangespannen omdat dergelijke beelden het toerisme zogenaamd 'bedreigden'.

Nu nieuwsportalen steeds meer webgebaseerd worden, vormen venijnige online commentaren op sociale media een andere uitdaging voor journalisten. Burgerjournalistiek stelt zijn eigen voor- en nadelen voor freelancers en de media; het kan irritant zijn voor reguliere freelancers die samenwerken met stringers om over problemen te rapporteren, terwijl het tegelijkertijd een handig hulpmiddel kan zijn om samen te werken met lokale bronnen.

Effectieve verhalen

De deelnemers waren het er unaniem over eens dat de media een belangrijk instrument voor verandering kunnen zijn. De verspreiding van nieuwe technologie en multimediaportalen heeft bijgedragen aan het genereren van verhalen met een sterkere impact. Aangezien water een mondiaal probleem is, is het des te noodzakelijker om verhalen met betrekking tot watervoorraden op een meer creatieve manier te vertellen, en er was een roep om een heroverweging van het conventionele vertelmodel. Er was een erkenning dat de integratie van audio, video, tekst en afbeeldingen een verhaal uitgebreider en boeiender maakt. Met de bezorgdheid over nepnieuws werd onvermijdelijk gesuggereerd dat de meest effectieve manier om dit tegen te gaan zou zijn door middel van 'verantwoordelijke' journalistiek. Bepalen wat journalistiek ‘verantwoordelijk’ of verantwoordelijk maakt, kan een mijnenveld zijn dat vragen oproept over wie beslist wat ‘verantwoordelijk’ is.

Algemeen werd erkend dat water zeker de nieuwsagenda zal gaan domineren, met name de waterkwaliteit en de beschikbaarheid van water. Journalisten die de workshop bijwoonden, spraken over de noodzaak om het menselijke element naar voren te brengen om een boeiend verhaal te vertellen. Verhalen die in lokale talen en dialecten worden verteld, in combinatie met daadwerkelijke bezoeken aan de site, laten een diepe indruk achter bij de lezers. Het is ook cruciaal dat de journalist niet alleen is als het gaat om verslaggeving; de hele redactiekamer moet erbij betrokken zijn, inclusief redacteuren, grafische artiesten en anderen. Het is ook belangrijk voor journalisten om een kruisbestuiving van ideeën en kwesties met betrekking tot water tot stand te brengen door interactie met hydro-politieke experts, wateringenieurs, beleidsmakers en wetenschappers.

Men was het er algemeen over eens dat bij berichtgeving over water beelden meer kunnen overbrengen dan woorden. Een van de aangehaalde voorbeelden was het beklijvende en schokkende beeld van een driejarige Syrische jongen wiens lichaam aangespoeld was op een strand in Turkije. Deze foto is wereldwijd in de media verschenen en illustreert grafisch de realiteit van de risico's waarmee mensen die een beter leven zoeken, worden geconfronteerd. Er werd gesuggereerd dat een effectieve manier om samen te werken zou kunnen zijn door een online portaal te creëren waarmee deelnemers audio, video en andere multimediatools kunnen plaatsen om de oefening van de workshop te ondersteunen en te ondersteunen. Het vinden van fantasierijke manieren om verslag uit te brengen over het water wordt de grootste uitdaging bij het vergroten van het bewustzijn van de gevaren van de steeds kleiner wordende voorraden.

Ervaringen uit verschillende regio's

Watervraagstukken zijn divers en er zijn grote verschillen tussen regio's wat betreft de toegang tot water. Verslaglegging over water- en milieukwesties kan ook gevaren opleveren voor journalisten. Als journalisten in Nepal bijvoorbeeld rapporteren over de effecten van mijnbouw en andere activiteiten die het milieu vernietigen, worden ze onmiddellijk bestempeld als 'anti-ontwikkeling'. Ook werd gesproken over het strategische belang van China bij de aanleg van infrastructuurprojecten in verschillende Zuidoost-Aziatische landen, waaronder dammen op de Indus, een waterkrachtcentrale in Bangladesh en een haven in Sri Lanka. Verhalen over water in Afrika staan in de krantenkoppen met landroof en landverwerving. Een reden voor controverse in Ethiopië is bijvoorbeeld dat bedrijven land dichtbij het Tanameer verwerven en het water gebruiken voor de teelt van bloemen die vervolgens naar Europa en andere landen worden verscheept. Dit berooft lokale gemeenschappen van een essentiële hulpbron. Landen in Latijns-Amerika hebben te maken met hun eigen unieke reeks problemen.

Een ander groeiend probleem is de verplaatsing van mensen als gevolg van waterschaarste en de gevolgen van industriële activiteit. Mexico-Stad zakt elk jaar met 15 centimeter, en de resulterende evacuatie van de lokale bevolking komt regelmatig in de media. De migratie zal steeds belangrijker worden in de droge corridor van Honduras, Nicaragua en Guatemala. De belangrijkste economische activiteit in de grensoverschrijdende Amazone-rivier is mijnbouw, wat resulteert in het lekken van kwik en andere giftige chemicaliën in de wateren van de Amazone. Inheemse mensen die in de buurt van deze gebieden wonen, lijden het meest. De harde realiteit is dat aangezien lucht en water geen grenzen hebben, deze gemeenschappen last hebben van vervuiling, zelfs als ze niet direct in de getroffen zones wonen.

In het Midden-Oosten dient de bewapening van water door gewapende niet-statelijke actoren in combinatie met de complexe geopolitieke situatie in de regio alleen om de rol van water als multiplicator van het conflict te versterken. Om een sterke positie in de regio te krijgen, greep ISIS de controle over verschillende dammen in de regio, zoals Tabqa, Mosul en Hadida. In Libanon publiceerde de Litani River Authority in september 2019 een kaart waarop het aantal mensen met kanker langs de oevers van de Litani-rivier in de Bekaa-vallei staat. In één stad zijn maar liefst 600 mensen met kanker geconstateerd.

Het Eufraat-bekken is in opkomst als het strijdtoneel tussen rivaliserende Syrische troepen, de VS en Turkse troepen. Elke oplossing voor de crisis in Syrië zal rekening moeten houden met de ontwikkelingen in het Eufraatbekken. In de VS wordt water eenvoudigweg beschouwd als een kwestie van humanitaire hulp. Daarom worden aanvallen van ISIS, Boko Haram, Al Shabaab en andere militante groepen op de waterinfrastructuur gezien als geïsoleerde militaire incidenten zonder te kijken naar de diepere kwestie van hoe water niet-statelijke actoren ondersteunt.

Water en zijn banden met veiligheid

In het noordpoolgebied hebben de enorme voorraden mineralen die door smeltend ijs zijn blootgelegd, geleid tot een strijd tussen verschillende landen die strijden om deze kostbare hulpbronnen op te eisen. Rusland bevestigt zijn aanwezigheid in de regio al door havens te bouwen en 6 nucleair aangedreven ijsbrekers aan te schaffen. Ter vergelijking: de Verenigde Staten hebben slechts 2 ijsbrekers, waarvan er maar één in staat is om door bijzonder taai ijs te breken. De VS en Rusland zijn al begonnen met de confrontatie in het Noordpoolgebied en de spanningen zullen naar verwachting toenemen naarmate het smeltende zee-ijs meer bronnen blootlegt en zeeroutes opent.

De rol van water in relatie tot militaire bases en veiligheidsinstellingen zal kritischer worden naarmate de zeespiegel blijft stijgen. Landen als de Verenigde Staten zullen zich gedwongen voelen om kustbases te verplaatsen of zelfs te sluiten. Een voorbeeld hiervan is de militaire basis van Norfolk Virginia, de grootste marinebasis in de VS, die mogelijk in de komende 25 jaar moet worden gesloten vanwege de stijging van de zeespiegel. De VS lijken niet serieus nagedacht te hebben over de verstrekkende gevolgen van het stijgende zeewater en hebben strategische langetermijnplannen vervangen door tussentijdse plannen door pieren te bouwen. Het is belangrijk op te merken dat de kwestie van sluiting van dergelijke bases ook zal afhangen van het politieke sentiment. In de VS heeft president Trump bijvoorbeeld het budget voor dergelijke militaire bases verhoogd. Een aantal landen zoals Frankrijk, Japan, China, de VS en Italië hebben hun militaire bases in Djibouti om piraterij tegen te gaan en maritieme belangen veilig te stellen.

In 2017 bracht het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken een rapport uit waarin water werd erkend als een belangrijk onderdeel van de nationale veiligheid. Het rapport behandelde de veiligheidspunten met betrekking tot water in brede en algemene termen, maar bood geen alomvattende strategie om ze aan te pakken. Het rapport is sterk gebaseerd op een rapport dat in 2014 over hetzelfde onderwerp is uitgegeven, en dit rapport behandelt water niet als een mogelijke bron van conflicten, maar richt zich in plaats daarvan op voorbeelden van water als een kwestie van humanitaire hulp.

Ook werden voorbeelden besproken van hoe water dat wordt gebruikt bij militaire operaties kan worden gebruikt als vredesinstrument. Ten eerste wordt water gebruikt als hulpmiddel bij logistieke operaties. In Mali hebben de Franse troepen 150 liter water per dag per soldaat nodig. Geavanceerde technieken en vliegtuigen zijn nodig om grote hoeveelheden water door de Sahel-woestijn te transporteren. Het Franse leger bouwt ook putten in Mali zodat water niet kan worden gebruikt als onderhandelingsinstrument door niet-statelijke actoren. De uitdaging is hoe water kan worden gebruikt om de bevolking ter plaatse te beheren om mensen meer autonoom te maken en ze minder vatbaar te maken voor controle door niet-statelijke actoren.

Ten tweede zijn onderzeeërs een cruciaal onderdeel van de militaire strategie, en het is mogelijk dat rebellen de kwetsbaarheid van onderzeeërs kunnen uitbuiten door de omringende zee te bedreigen.

Ten derde wordt water gebruikt als wapen door rebellen die watervoorraden aanvallen en vernietigen, de stroming van rivieren beheersen en putten vergiftigen om mensen te terroriseren. De vraag die in dergelijke situaties rijst, is hoe kan worden voorkomen dat water wordt gebruikt als wapen in conflicten - kan dit worden gedaan via diplomatieke verdragen of overheidsbeleid?

Ten vierde vormt water ook een risico voor het leger en de commando's die op het slagveld werken. De Franse militaire school heeft samengewerkt met het World Wide Fund for Nature (WWF), ook bekend als het Wereld Natuur Fonds in de VS en Canada, om ervoor te zorgen dat officieren worden opgeleid om te reageren op watergerelateerde bedreigingen. Vervuild water vormt een ernstig gevaar. Het verschil tussen dreiging en risico is dat een dreiging opzettelijk is, terwijl risico incidenteel is. Ten slotte is de dreiging van cyberaanvallen reëel, vooral na de recente hacking van een database met informatie over dammen in de VS.

Positieve impact van het maatschappelijk middenveld en de media

Opgemerkt werd dat grensoverschrijdende uitwisselingen over watergerelateerde kwesties niet confronterend hoeven te zijn en dat journalisten een rol kunnen spelen bij het verminderen van mogelijke spanningen. De berichtgeving in de media over samenwerking ter plaatse zou landen kunnen aanmoedigen om de samenwerking op een hoger niveau verder te versterken. Er waren veel positieve voorbeelden van samenwerking op grondniveau tussen grensoverschrijdende gemeenschappen. In een zaak in Zuid-Azië was er een geschil over de overstroming van de Pandai-rivier die het Chitwan National Park in Nepal en het Valmiki National Park in India doorsnijdt. De water-panchayats van de gemeenschappen die aan de overkant van de rivier woonden, kwamen bij elkaar en bouwden dijken om overstromingen te voorkomen, en deze opereren nu onder de controle van de lokale overheden.

Een ander voorbeeld van productieve samenwerking was het oplossen van de spanning tussen Assam in het noordoosten van India en Bhutan. Telkens wanneer zich een overstroming voordeed op de noordoever van de Brahmaputra in Assam, werd de schuld onmiddellijk bij Bhutan gelegd. Op initiatief van de lokale bevolking werden via Whatsapp berichten doorgegeven wanneer er stroomopwaarts water zou vrijkomen, met als resultaat dat niet alleen vee werd gered, maar ook stroomafwaarts wonende mensen in India in veiligheid konden komen.

De grensbewoners van de Karnali-rivier, die door Nepal en India stroomt, hebben via WhatsApp een systeem voor vroegtijdige waarschuwing geïnitieerd om het verlies aan landbouwgewassen te beperken. Een ander voorbeeld is dat van de Koshi-rivier, die een lange geschiedenis van overstromingen heeft gekend. Hier komen zelfhulpgroepen van vrouwen bij elkaar om teeltpatronen te bepalen en informatie door te geven wanneer overstromingen op handen zijn. Bovendien hebben gemeenschappen langs de grens tussen Indo en Bangladesh samengewerkt aan projecten om de rivieren opnieuw te bevolken met Hilsa-vis, die deel uitmaakt van hun traditionele dieet. Hoewel deze positieve verhalen door lokale media zijn behandeld, worden ze meestal niet opgepikt door grote uitgeverijen, omdat ze niet als breder interessant worden beschouwd. Lokale media hebben een belangrijke rol gespeeld om lokale maatschappelijke organisaties in staat te stellen probleemoplossende interactie tussen bevolkingsgroepen in de boven- en benedenloop van rivieren te bevorderen.

In het Midden-Oosten speelden de media een belangrijke rol bij de ondersteuning van de Tigris-consensus - een initiatief voor samenwerking en vertrouwen opbouwen aan de Tigris-rivier tussen Irak en Turkije. Dit begon met uitwisselingen tussen experts en uiteindelijk betrokken politieke leiders en regeringsvertegenwoordigers. Deze onderneming werd aangestuurd door Strategic Foresight Group en het Zwitserse Agentschap voor Ontwikkeling en Samenwerking.

Lessen uit Nepal

Sinds 2015 heeft Nepal de federale structuur van de regering aangenomen en ervaart het al conflicten tussen de provincies over water. De grootste uitdaging voor Nepal ligt in het beheersen van de interne botsingen met water. Nepal is ook een van de eerste landen die een gemeenschapsradiostation lanceert dat verslag doet van alle lokale kwesties, inclusief water, en dat enorm populair is. Hoewel grensoverschrijdende waterproblematiek meer media-aandacht trekt, wordt de belangrijkere vraag van wat er met water op microniveau gebeurt, relatief over het hoofd gezien.

De onderliggende realiteit is dat natuurlijke hulpbronnen, waaronder water, niet onbeperkt zijn. Klimaatverandering alleen kan niet de schuld worden gegeven van de wereldwijde uitputting van water; men moet ook rekening houden met de rol die wordt gespeeld door het misbruik van technologie, veranderingen in de sociale zeden, migratie en andere factoren die hebben geleid tot ongepast of ronduit verkeerd beleid om de huidige milieucrisis aan te pakken. De Strategic Foresight Group stelt dat we op een punt staan waarop journalistiek een cruciale rol kan spelen bij het betrekken van belanghebbenden en het helpen voorkomen dat landen oorlog om water voeren.

Men kan water niet langer als vanzelfsprekend beschouwen, en tenzij de wereld rechtop gaat zitten en het opmerkt, is de kans groot dat landen in de niet al te verre toekomst in oorlog zullen raken naarmate de concurrentie om deze kostbare hulpbron steeds groter wordt. intens en wanhopig. De media kunnen een cruciale rol spelen om de wereld te waarschuwen voor de omvang van de crisis waarmee we te maken hebben over water.